Toν ονομάζουν το «μαύρο κουτί».
Έχει απασχολήσει και απασχολεί τον άνθρωπο αιώνες τώρα και μόλις πριν από λίγα χρόνια αρχίσαμε να έχουμε μια άποψη για το τι είναι αυτό το μαύρο κουτί και πώς λειτουργεί. Ο λόγος για τον εγκέφαλό μας!
Αυτό το θαυμάσιο όργανο που μας δίνει τη συνείδηση και προκαλεί συναισθήματα, σκέψεις, αισθήσεις (και μερικές φορές μας ταλαιπωρεί).
Ο εγκέφαλός μας είναι το πιο πολύπλοκο σύστημα σε όλο το σύμπαν (τουλάχιστον σε αυτό που ήδη γνωρίζουμε).
Ας δούμε μερικά πράγματα για τον εγκέφαλο και την νευροπλαστικότητα.
Ο εγκέφαλός μας ζυγίζει περίπου 1,5 κιλό και αποτελείται από 86 δισεκατομμύρια νευρώνες και τρισεκατομμύρια συνάψεις (χμμ νούμερα που δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε) και διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και τις δικές του σκέψεις.
Μέχρι όχι πολλά χρόνια πίσω, οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο εγκέφαλος δεν αλλάζει μετά την ενηλικίωση, δηλαδή δεν δημιουργεί καινούρια κύτταρα. Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι μπορεί να μεταβάλλεται καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Αυτό είναι επαναστατικό γιατί σημαίνει ότι μπορούμε να μαθαίνουμε, να εξελισσόμαστε και ότι ο εγκέφαλος προσαρμόζεται.
Aς δούμε λίγο πώς γίνεται η όλη επεξεργασία με απλά λόγια.
Το νευρικό μας σύστημα αλλάζει από τις πληροφορίες που δέχεται.
Η δουλειά του νευρικού μας συστήματος είναι να δέχεται, να επεξεργάζεται, να αποθηκεύει, να μετασχηματίζει τις πληροφορίες και να τις επικοινωνεί.
Μέσα στον εγκέφαλο μας, υπάρχουν δισεκατομμύρια δρόμοι/μονοπάτια και κάθε φορά που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε ή κάνουμε κάτι, φωτίζονται.
Μερικά από αυτά τα μονοπάτια τα έχουμε διανύσει αρκετές φορές.
Αυτές είναι οι συνήθειες μας, ο τρόπος που ο καθένας από εμάς σκέφτεται, αισθάνεται ή κάνει κάτι.
Κάθε φορά που σκεφτόμαστε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ή κάνουμε πρακτική σε κάτι, ή ακόμη και όταν νιώθουμε ένα συγκεκριμένο συναίσθημα για πολύ καιρό, ενδυναμώνουμε αυτό το μονοπάτι.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα.
Σκεφτείτε, ότι πρέπει να μάθετε κάτι νέο, όπως για παράδειγμα να παίζετε πιάνο. Ο εγκέφαλος, θα πρέπει να φτιάξει ένα νέο μονοπάτι και όσο περισσότερο χρησιμοποιείτε αυτό το μονοπάτι, γίνεται η δεύτερη φύση σας, αυτό που ονομάζουμε «συνήθεια».
Όσο περισσότερο δηλαδή εξασκείστε στο πιάνο καθημερινά, τόσο οι συγκεκριμένοι νευρώνες γίνονται δυνατοί και τελικά θα παίζετε πιάνο χωρίς να σκέφτεστε που είναι η νότα «ντο».
Οι οδηγοί ταξί στο Λονδίνο, επειδή πρέπει να γνωρίζουν όλους τους δρόμους και ποιος είναι ο πιο γρήγορος δρόμος από το ένα μέρος στο άλλο (η εκπαίδευσή τους διαρκεί αρκετά χρόνια), αναπτύσσουν μεγαλύτερο ιππόκαμπο στον εγκέφαλο (το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη μνήμη).
Νευροπλαστικότητα
Σήμερα γνωρίζουμε ότι:
Με τη νευροπλαστικότητα ο εγκέφαλος δημιουργεί καινούριες συνάψεις, κάθε φορά που μαθαίνουμε κάτι.
Aυτό σημαίνει ότι οι σκέψεις που επιλέγουμε να έχουμε και σε ποια συναισθήματα θα βάλουμε την προσοχή μας έχει συνέπειες για το στρες και για την ευτυχία μας.
Για παράδειγμα, αν συνέχεια βάζουμε την προσοχή μας σε αυτό που μας ενοχλεί, σε αυτό που δεν έχουμε, στο τι δεν κάνουμε καλά, στο πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα στη ζωή μας, και βιώνουμε συνέχεια αρνητικά συναισθήματα, τότε διανύουμε και ενισχύουμε αυτό το συγκεκριμένο μονοπάτι στον εγκέφαλό μας.
Από την άλλη πλευρά, αν επικεντρωθούμε σε κάποια καλά πράγματα, που έχουμε στη ζωή μας, στις ικανότητές μας, τότε δημιουργούμε τελείως διαφορετικά νευρωνικά μονοπάτια, μας ανοίγονται νέοι ορίζοντες και έχουμε λιγότερο στρες.
Ο ψυχολόγος Donald Hebb είπε: “Neurons that fire together, wire together” (“οι νευρώνες που πυροδοτούνται ταυτόχρονα, δένονται και μεταξύ τους”).
Όσο περισσότερο δηλαδή χρησιμοποιούμε κάποια νευρωνικά «μονοπάτια» τόσο ισχυρότερα γίνονται. Αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερο βάζω την προσοχή μου σε κάτι συγκεκριμένο, τόσο οι νευρώνες δένονται μεταξύ τους και γίνονται ισχυροί. Η νευροπλαστικότητα έχει δύναμη.
Αντίθετα, όταν δεν χρησιμοποιούμε κάποια «μονοπάτια» τότε αυτά ολοένα και μειώνονται.
Ίσως αναρωτηθείτε γιατί τα λέμε όλα αυτά.
Ο λόγος είναι επειδή με τη συνεχή εξάσκηση της προσοχής μέσα από την πρακτική Μindfulness δημιουργούμε νέα νευρωνικά μονοπάτια και εξασκούμε τον εγκέφαλό μας σε νέες συνήθειες. Ο εγκέφαλος δημιουργεί «μονοπάτια» μέσα από τη μάθηση και την επανάληψη. Η νοητική δραστηριότητα δημιουργεί νέες νευρωνικές δομές. (Hebb 1949, LeDoux 2003)
Για αυτό η πρακτική είναι σημαντική να γίνεται καθημερινά έστω και για 10 λεπτά την ημέρα.
Όσο περισσότερο κάνουμε πρακτική, τόσο περισσότερο ο νους μαθαίνει να επικεντρώνεται και να είναι ήρεμος.
